تست‌های سرولوژیک و تشخیص میزان شیوع کرونا در کشور/ راهی برای آنکه بفهمیم قبلا کرونا گرفته‌ایم

به گزارش تابناک سمنان: کرونا ویروسی ویروسی هزار چهره که وحشیانه و بی رحم حمله می‌کند و هر لحظه به دنبال قربانیان جدید است تا بتواند به حیات خود ادامه دهد، این ویروس مرگبار مرد و زن، بزرگ و کوچک، سیاه و سفید نمی‌شناسد و اکنون همه دنیا با این ویروس موذی و ناشناخته جنگ و جدال می‌کنند.

با توجه به اینکه ویروس کرونا ناشناخته است و هنوز درمان و واکسن قطعی برای آن کشف نشده است، بهترین راه پیشگیری از ابتل با رعایت بهداشت فردی و عمومی، فاصله گذاری اجتماعی و استفاده از ماسک است.

از همان ابتدای شروع اپیدمی کرونا دبیر کل سازمان جهانی بهداشت بر استفاده از تست‌های تشخیصی کرونا تاکید داشت چرا که تنها را شکست زنجیره انتقال ویروس کرونا شناسایی مبتلایان، ایزولاسیون آن‌ها و قرنطینه اطرافیان است.

در ایران در روز‌های نخست شیوع ویروس کرونا تست‌های تشخیص کرونا از خارج کشور خریداری و وارد می‌شود، همچنین سازمان جهانی بهداشت و برخی کشور‌ها به ایران محموله‌های اقلام بهداشتی اها کرده اند که در آن‌ها کیت‌های تشخیص مولکولی ویروس کرونا هم وجود داشت و از کیت‌های خریداری شده و اهدایی برای شناسایی بیماران مبتلا به کووید-۱۹استفاده می‌شد و به دلیل محدودیت تست‌ها آزمایش فقط بیماران بستری در بیمارستان انجام می‌شد.

به همت محققان و متخصصان علوم آزمایشگاهی در شرکت‌های دانش بنیان تست‌های تشخیصی مولکولی کرونا در ایران ساخته شد و به تدریج تعداد آزمایشگاه‌ها و تست‌های تشخیصی کرونا افزایش یافت و تاکنون یک میلیون و ۴۲۲ هزار و ۴۰۷ آزمایش تشخیص کووید ۱۹ در کشور انجام شده و ۲۰۴ هزار و ۹۵۲ نفر بیمار مبتلا به کووید ۱۹ شناسایی شده اند.

محققان ایرانی در حوزه آزمایشگاهی پس از گذشت مدتی توانستند به تکنولوژی تولید تست‌های سرولوژی برای تشخیص آنتی بادی موجود در بدن بهبودیافتگان کرونا دست پیدا کردند، این تست‌ها همچنین برای مطالعات اپیدمیولوژیکی بیماری کرونا و میزان شیوع آن در مناطق مختلف کشور کاربرد دارد.

جزییاتی از عمکرد ویروس تنفسی کرونا در بدن

سیامک سمیعی، مدیر کل آزمایشگاه مرجع سلامت وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی در گفت و گو با خبرنگار باشگاه خبرنگاران جوان، درباره کووید ۱۹ و اهمیت تشخیص آزمایشگاهی آن ویروس کرونا گفت: کرونا ویروس‌ها از پاتوژن‌های مهم در انسان و حیوان هستند. بیماری ناشی از کرونا ویروس جدید با نام کووید ۱۹ به سرعت در دنیا گسترش پیدا کرد که نتیجه آن همه گیر شدن بیماری در سطح جهان بود. اعضای این خانواده‌ی ویروسی علاقه زیادی به لانه گزینی در ریه‌ها دارند و تقریبا در اکثر موارد اولین ارگان درگیر در این بیماریها، ریه‌ها هستند.

او ادامه داد: ریه‌ها متعاقب آلودگی با این ویروس دچار تخریب می‌شوند. نفوذ پذیری رگ‌های ریه افزایش پیدا می‌کند و باعث نشت مایعات از مویرگ‌ها به فضا‌های تنفسی آلوئول‌ها می‌شود، به این ترتیب آلوئول‌ها که محلی برای تبادل اکسیژن و مسئول اکسیژن رسانی به خون هستند دچار مشکل شده، سطح اکسیژن خون کاهش می‌یابد و فرد مبتلا با تنگی نفس و سرفه‌های مداوم مواجه می‌شود.

سمیعی اظهار کرد: علی رغم تفاوت‌هایی که بیماری‌های تنفسی در ایجاد علائم ظاهری دارند؛ علائم بیماری کروناویروسی کووید ۱۹ با ویروس‌های تنفسی دیگر تا حدودی مشابهت دارد؛ بنابراین تشخیص بیماری بر اساس علائم دشوار است و تنها با بررسی آزمایشگاهی می‌توان وجود عفونت را به طور قطعی تأیید کرد.

راه های تشخیص ویروس کرونا

مدیر کل آزمایشگاه مرجع سلامت وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی با بیان اینکه در حال حاضر برای تشخیص ویروس دو روش مورد استفاده قرار می‌گیرد، بیان کرد: اکنون برای تشخیص کووید ۱۹ جمع آوری نمونه‌ها برای آزمایش از مجاری تنفسی فوقانی (سواب بینی حلقی و دهانی-حلقی) و در صورت امکان دستگاه تنفسی تحتانی (خلط، آسپیراسیون تراشه یا ...) انجام می‌گیرد. در این موارد ژنوم ویروس با واکنش زنجیره‌ای پلیمراز تکثیر و تشخیص داده می‌شود.

او ادامه داد: بررسی ضایعات ریوی به روش CT scan روش دیگر تشخیص کروناست، در بیمارانی که آزمایش منفی RT- PCR بر روی سواب‌های دهانی-حلقی منفی است، سی تی اسکن با نشانگر پنومونی ویروسی نیز می‌تواند راه تشخیص مبتلایان به کرونا باشد.

عملکرد تست های سرولوژیک کرونا

سمیعی درباره اهمیت تست‌های سرولوژیک کووید ۱۹ بیان کرد: در تشخیص بسیاری از بیماری‌های عفونی آنتی بادی‌ها جایگاه ویژه‌ای دارند. آنتی بادی‌ها که به آن ایمونوگلوبولین نیز گفته می‌شود، پروتئین‌های محافظتی هستند که توسط سیستم ایمنی بدن در پاسخ به وجود یک ماده خارجی به نام آنتی ژن تولید می‌شود. آنتی بادی‌ها که توسط گلبول‌های سفید تخصصی به نام لنفوسیت‌های B (سلول‌های B) تولید می‌شوند، به منظور از بین بردن آنتی ژن ها، آن‌ها را به صورت اختصاصی می‌شناسند و به آن‌ها می‌چسبند.

سمیعی افزود: هنگامی که یک آنتی ژن به سطح سلول B متصل می‌شود، سلول‌های بالغ B بنام سلول‌های پلاسما، میلیون‌ها آنتی بادی را وارد سیستم گردش خون و سیستم النفاوی می‌کنند. این آنتی بادی‌های در گردش به آنتی ژن‌های اختصاصی حمله می‌کنند و آن‌ها را خنثی می‌کنند. سلول‌های B و آنتی بادی‌ها در کنار هم یکی از مهمترین کارکرد‌های ایمنی بدن را تشکیل می‌دهند. پنج دسته مختلف آنتی بادی یا ایمونوگلوبولین (Igs) به نام‌های IgG، IgE، IgA، IgD و IgM وجود دارد.

مدیر کل آزمایشگاه مرجع سلامت وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی ادامه داد: آنتی بادی‌ها از جهات مختلف از جمله ساختار کلی متفاوت هستند. شایع‌ترین نوع آنتی بادی مورد استفاده در سیستم ایمنی، کلاس IgG ایمونوگلوبولین هاست ودر برخورد با ویروس، ابتدا آنتی بادی IgM ظاهر می‌شود و پس از آن IgA روی سطوح مخاط یا IgG در سرم مشاهده می‌شود.

آنتی بادی کرونا چند زمانی در بدن بهبودیافتگان ظاهر می‌شود؟

سمیعی گفت: آنتی بادی IgG آنتی بادی اصلی در پاسخ به میکروب (ویروس) است و با نیمه عمر ۷ تا ۲۱ روز بسیار پایدار بوده و با تولید مداوم آن برای مدت‌ها و گاهی تا پایان عمر در بدن قابل شناسایی است. زمان شروع تولید آنتی بادی‌ها در بدن در مورد ویروس‌ها با آنتی ژن‌های مختلف متفاوت است.

او ادامه داد: طبق اطلاعاتی که تاکنون از بیماری کووید۱۹ داریم زمان شروع پاسخ آنتی بادی به ۱۹-COVID کند است. اگرچه داده‌ها در این مرحله هنوز محدود هستند، اما به نظر می‌رسد که پاسخ اولیه آنتی بادی IgM تا ۹ روز پس از عفونت اولیه و پاسخ آنتی بادی IgG تا روز ۱۱ به اوج نمی‌رسد البته گزارشی نیز از شروع تولید IgM در روز‌های اولیه و به اوج رسیدن آن طی ۵ روز وجود دارد.

مدیر کل آزمایشگاه مرجع سلامت وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی گفت: پاسخ IgG دست کم تا ماه‌ها و شاید سال‌ها در بدن قابل شناسایی است و می‌تواند به عنوان معیاری برای سابقه ابتلا به بیماری به کار رود. در حال حاضر آزمایش‌های تشخیصی این ویروس مبتنی بر تشخیص RNA هستند و حضور ماده ژنتیکی ویروسی را تشخیص می‌دهند. این آزمایش‌ها قادرند فقط عفونت فعال را در مدت زمان خاصی در طول عفونت نشان دهند.

او تصریح کرد: باید توجه داشت که از دست رفتن زمان مناسب نمونه گیری ویروسی می‌تواند نتایج منفی کاذب ارائه دهد. علاوه بر این یک نمونه نادرست می‌تواند سودمندی سنجش مبتنی بر شناسایی ژنوم را محدود کند. نکته مهم دیگر اینجاست که همه افراد در معرض ۲- SARS- CoV بیمار نیستند و همه بیماران آلوده، به بیماری تنفسی شدید مبتلا نمی‌شوند.

سمیعی گفت: بر این اساس، عفونت ۲- SARS- CoV تقریبا به سه مرحله تقسیم می‌شود: مرحله اول، یک دوره کمون بدون علامت با یا بدون ویروس قابل تشخیص. مرحله دوم، دوره با علامت‌های خفیف با حضور ویروس که شاید در آن‌ها بیماری آنقدر خفیف باشند که فرد آن را به عنوان سرماخوردگی یا حساسیت بی اهمیت تلقی کند و مرحله سوم، مرحله با علائم تنفسی شدید با بار ویروسی بالا.

او اظهار کرد: باید توجه داشت افراد آلوده این سه مرحله را طی نمی‌کنند و ممکن است عفونت تا مرحله یک یا دو پیشروی کند، ولی در بدن تمام مبتلایان آنتی بادی تولید خواهد شد. از نظر پیشگیری، افراد در مرحله اول و دوم، حاملینی هستند که کمترین قابلیت مدیریت را دارند، زیرا حداقل در برخی موارد، آن‌ها ویروس را ناآگاهانه گسترش می‌دهند.

افراد بی علامت و مبتلایان خفیف هم مصونیت پیدا می‌کنند

مدیر کل آزمایشگاه مرجع سلامت وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی اظهار کرد: از طرف دیگر هر چند تحقیقات بیشتری نیاز است، ولی بر اساس دانسته‌های ما از سایر بیماری‌های ویروسی، ابتلا حتى به موارد بی علامت یا خفیف بیماری باعث مصونیت، در برابر عفونت‌های جدید تا مدت‌ها و به صورت بدبینانه حداقل تا مدت زمان یک یا چند ماهه می‌شود. در مورد کووید۱۹ نیز اگر چنین باشد، این افراد می‌توانند انتشار در حال رشد ویروس را کند کنند.

سمیعی گفت: سنجش ایمنی ما را قادر می‌سازد بیمارانی را که ۱۹-COVID داشته اند، به صورت گذشته نگر شناسایی کنیم. نوع آنتی بادی و سطح نسبی آن نیز می‌تواند برای نشان دادن مرحله عفونت و تخمین زمان تماس با ویروس استفاده شود. از مزایای این روش این است که در صورت همراهی با روش شناسایی ژنوم خطر گزارش‌های منفی کاذب کاهش پیدا می‌کند.

مدیر کل آزمایشگاه مرجع سلامت وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی بیان کرد: روش‌هایی که وجود عفونت را با وجود تیتر‌های ویروسی پایین تشخیص می‌دهد، می‌تواند برای اطمینان از تشخیص به موقع همه بیماران آلوده بسیار مفید باشد. تشخیص تولید آنتی بادی ها، به ویژه IgM می‌تواند چنین ابزاری باشد که در صورت همراهی با PCR به تقویت حساسیت و دقت تشخیص کمک کند. علاوه بر این، برای تصمیم گیری صحیح در مورد بهداشت عمومی، در سراسر جهان از تخمین میزان انتقال، تعداد موارد مثبت و میزان تلفات استفاده می‌شود.

چگونه میزان شیوع بیماری کرونا در کشور مشخص می‌شود؟

او ادامه داد: با این حال، با توجه به اینکه در ۲۰ درصد موارد ۱۹-COVID بدون علامت تخمین زده می‌شود، مدل سازی دقیق این ارقام بسیار دشوار است. در سطح جمعیتی، این بدان معناست که هنوز اندازه و دامنه واقعی بیماری مشخص نشده است. با انجام نمونه برداری تصادفی آنتی بادی از عموم مردم نهاد‌های بهداشت عمومی می‌توانند سطح واقعی در معرض قرار گرفتن و در نتیجه مصونیت جمعیت را بهتر تخمین بزنند.

سمیعی گفت: برای ۱۹-COVID، این معیار یک تغییر دهنده بازی است، زیرا میزان واقعی قدرت انتقال و نسبت آن به تلفات می‌توانند برای پیش بینی شدت و ادامه می‌همه گیری در جهت تصمیم گیری‌های آینده بسیار مفید باشد.

او تصریح کرد: در شرایط حاضر هزینه اقتصادی دولت‌ها برای ایجاد و دوام قرنطینه بسیار زیاد است. همچنین خستگی و بحران مالی در بین افراد فعال جامعه را که عادت به انزوا ندارند نباید دست کم گرفت. خطر بحران شدید اقتصادی و مالی به همراه پیامد‌های جدی اجتماعی ایجاب می‌کند تا کسانی که مصون هستند و به اصطلاح به طور طبیعی واکسینه شده اند و در زنجیره انتقال ویروس قرار نمی‌گیرند شناسایی شوند و به آن‌ها اجازه انجام فعالیت‌های روزمره داده شود البته این افراد باید از نزدیک مورد نظارت قرار بگیرند تا اطمینان حاصل شود که مصونیت آن‌ها تا چه حد ادامه داراست.

بازگشت به کار و شناسایی مبتلایان خاموش کرونا با تست‌های سرولوژیک

سمیعی بیان کرد: برخی محققان دنیا توصیه می‌کنند، از آنجا که افراد بدون علامت با آزمایش سرولوژی مثبت ممکن است هنوز ویروس را حمل و دیگران را آلوده کنند، نیاز است که از طریق آزمایش RT – PCR نیز تأیید شوند و فقط افراد با تست سرولوژی مثبت و آزمایش RT - PCR منفی مجاز به بازگشت به محل کار هستند و چنین رویکردی در کشور‌هایی از جمله آلمان و انگلستان پیشنهاد شده است.

او ادامه داد: در ایران نیز طرح‌هایی جهت تولید کیت‌های مربوطه و بررسی ایمنی افراد جامعه ارائه شده است. در حال حاضر، محدودیت‌های فنی و لجستیکی مانع از غربالگری گسترده با استفاده از این آزمون‌های معتبر شده است. با توسعه روش‌های سنجش آنتی بادی می‌توان در ابتدا با بررسی وضعیت و جنبه‌های ایمنی در افراد جامعه و سپس با اولویت بندی غربالگری افراد در مشاغل حساس چرخه تولید را در کشور با خطر کمتر به کار انداخت.