رئیس جمهور کشورمان به دنبال بدعهدی طرف های مقابل ایران در برجام و عدم انجام تعهداتشان و همچنین در سالروز امضای نامه خروج آمریکا از برنامه جامع اقدام مشترک توسط «دونالد ترامپ» رئیس جمهور این کشور، هجدهم اردیبهشت ماه در نامه ای به سران پنج کشور انگلیس، فرانسه، آلمان، چین و روسیه ـ که از طریق «سید عباس عراقچی» معاون سیاسی وزیر امور خارجه در اختیار سفیران این کشورها در تهران قرار گرفت ـ آنها را از تصمیمات جمهوری اسلامی ایران برای کاهش تعهدات برجامی اش مطابق بندهای 26 و 36 این قرارداد بین المللی مطلع ساخت و فرصت های مشخصی برای انجام تعهدات طرف های مقابل مشخص کرد.
به گزارش «تابناک»؛ همچنین در نامه‌ای دیگری از سوی وزیر امور خارجه کشورمان، جزئیات فنی تصمیم ایران برای کاهش تعهدات هسته‌ای، به «فدریکا موگرینی» مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا اعلام شد تا اروپایی ها و سایر طرف های برجامی، علاوه بر اطلاع از تصمیمات ایران در قبال بدعهدی هایشان بدانند جمهوری اسلامی وقتی نفعی از برجام نداشته باشد، نباید گامی هم برای اجرای یکطرفه تعهدات بردارد. حالا رئیس جمهور خطاب به طرف‌های ایران در برجام تأکید کرده است که با پایان مهلت شصت روزه اول، ایران از شانزدهم تیر به بعد، گام های جدی تری در راستای کاهش تعهدات هسته ایش در برجام برخواهد داشت.
حجت الاسلام «حسن روحانی» در جلسه روز چهارشنبه هیأت و در حالی که تنها چهار روز تا پایان مهلت شصت روزه ایران به طرف‌های برجام مانده بود، گفت: از شانزدهم تیر سطح غنی سازی ایران دیگر ۳/۶۷ نخواهد بود، بلکه اقدام بعدی را انجام می‌دهیم. وی با انتقاد از عملکرد طرف اروپایی برجام در عمل به تعهدات خود تصریح کرد: از شانزدهم تیر، ما اقدام بعدی را انجام می‌دهیم. اگر می‌خواهید اظهار تاسف کنید، از همین الان اظهار تأسف کنید و اگر بناست بیانیه بدهید، از همین حالا بدهید.
رئیس جمهور تأکید کرد: از شانزدهم تیر تعهد درخصوص میزان سطح غنی سازی را کنار می‌گذاریم و آن را به هر مقدار که دلمان خواست و براساس نیاز و ضرورتمان بالا خواهیم برد. روحانی خاطرنشان کرد: بدانید که از شانزدهم تیر به بعد رآکتور اراک را به شرایط سابق بازمی‌گردانیم؛ یعنی به شرایطی که به قول خودتان می‌گفتید "خطرناک است و می‌توانید پولوتونیوم تولید کنید" مگر آنکه شما در خصوص راکتور اراک به تمام تعهدات خود عمل کنید.
رئیس جمهور گفت: توصیه ما به اروپا و امریکا این است که به منطق، میز مذاکره، تفاهم، احترام به قانون و احترام به مصوبات شورای امنیت سازمان ملل بازگردید و در این شرایط همه به برجام عمل کنیم. روحانی تأکید کرد: ما به برجام متعهد خواهیم ماند تا روزی که طرف مقابل نیز به برجام متعهد بماند، ما به برجام صددرصد عمل می‌کنیم آن روزی که طرف مقابل نیز صددرصد عمل کند.
روحانی با بیان اینکه اگر امروز در غنی‌سازی از مرز ۳۰۰ کیلو عبور کرده‌ایم و ادامه خواهیم داد، تنها برای حفظ برجام است، خاطرنشان کرد: همانطور که اعلام کرده‌ایم، اگر طرف‌های مقابل به تعهدات خود بازگردند، بازگشت ایران به شرایط توافق به سرعت انجام خواهد شد و اگر تولید بالایی هم انجام دهیم در مدت کوتاهی آن را به کشوری دیگر مانند روسیه فروخته و در قبال آن کیک زرد دریافت می‌کنیم.
رئیس جمهور با بیان اینکه ایران اعلام کرده در تولید آب سنگین به ۱۳۰ تن تعهدی ندارد و ممکن است افزایش داشته باشد، اظهار داشت: اگر شرایط توافق حاصل شود، بازگشت به زیر ۱۳۰ تن هم خیلی سریع می‌تواند انجام شود.
روحانی با اشاره به اینکه تمام اقداماتی که ایران به واسطه عدم پایبندی طرف‌های مقابل به تعهدات برجام، انجام می‌دهد به سرعت قابل بازگشت است، گفت: ایران هرگز قصد لجبازی با دیگران و برهم زدن توافق را ندارد، کما اینکه طرف‌های مقابل به هیچ عنوان نمی‌توانند به اقدامات ایران ایرادی بگیرند، چون ایران در پاسخ به درخواست‌های مکرر سران اروپا چندین بار مهلت‌های مقرر را تمدید کرده است.
رئیس جمهور با بیان اینکه مسئولان اروپایی حتی به آنچه به ایران در این مدت برای حل مشکلات قول داده و توصیه کرده عمل نکرده اند، خاطرنشان کرد: ایران در این مدت به هیچ عنوان عجله نکرده و مردم بدانند که لحظه‌ای در برجام احساسی عمل نکرده و کاملاً براساس منطق و عقل اقدام کرده‌ایم.
روحانی افزود: صبر ایران به تعبیر برخی از رهبران دنیا صبری راهبردی بوده و امروز پس از یک سال کنار گذاشتن برخی تعهدات بازگشت‌پذیر قابل اعتراض نیست.
رئیس جمهور با بیان اینکه اگر برجام توافقی خوب است همه باید نسبت به آن متعهد باشند، گفت: طرف‌های مذاکره‌کننده در برجام خود به تعهداتشان پایبند نیستند، اما نسبت به ایران همواره اعتراض دارند.
روحانی ساز و کار مالی اروپایی‌ها (اینستکس) را تاکنون تنها اقدامی نمایشی دانست و افزود: امروز اینستکس تنها ساز و کاری بدون پول است. اینستکسِ توخالی به هیچ دردی نمی‌خورد، اما اگر اینستکس فعال شده و پول فروش نفت ایران به آنها به واسطه آن حاصل شود با وجود ایرادات آن، می‌توان تا حدی آن اقدام را قبول کرد.
ایران در گام اول کاهش تعهدات هسته ایش خطاب به طرف های مقابل اعلام کرد که مطابق با اختیاراتی که در برجام دارد، از 18 اردیبهشت دیگری تعهدی برای نگهداری 300 کیلوگرم اورنیوم غنی سازی شده 3.67 درصد برای خود قائل نیست و میزان ذخایرش در این حوزه را افزایش خواهد داد. همچنین اعلام کرده بود که در تولید آب سنگین به ۱۳۰ تن تعهدی ندارد و بعد از این رویکرد متفاوتی در این حوزه ها خواهد داشت، حالا باتوجه به اینکه در مهلت 60 روزه تعیین شده عملا شاهد برداشته شدن گام های عملی از سوی طرفین برجام نبودیم، ایران از روز یکشنبه 16 تیرماه گام دوم کاهش تعهدات هسته ایش را خواهد برداشت.
آنچنان که از لابلای سخنان و موضع گیری‌های اخیر سخنگوی سازمان انرژی اتمی می‌توان دریافت و هرچند او اعلام کرده که سازمان منتظر اعلام نظر مسئولان عالی و تصمیم گیران کشور برای اجرای گام دوم کاهش تعهدات هسته‌ای ایران است، قطعا می‌توان این گونه تحلیل کرد که به دلیل توانایی بالای ایران در غنی سازی احتمالا در صورت عمل نکردن به تعهدات از جانب طرف‌های برجامی در پایان مهلت شصت روزه، ایران در گام دوم به سمت غنی سازی اورانیوم با غنای ۲۰ درصد خواهد رفت و این یکی از تصمیمات در مرحله دوم کاهش تعهدات برجامی خواهد بود، اما سخن رئیس جمهور حتی فراتر از این موضوع بود.
رئیس جمهور روز چهارشنبه سخنی از آغاز غنی سازی 20 درصد توسط ایران به میان نیاورد، بلکه تأکید کرد که از ۱۶ تیر تعهد درخصوص میزان سطح غنی سازی را کنار می‌گذاریم و آن را به هر مقدار که دلمان خواست و براساس نیاز و ضرورتمان بالا خواهیم برد. از این سخن می توان این گونه برداشت کرد که ایران در کاهش تعهدات برجامی بسیار مصمم است و حتی بنا به ضرورت و نیاز که به نظر می رسد البته فعلا نیازی به بیش از 20 درصد نخواهد بود، اما متناسب با توان دانمشندان هسته ای جمهوری اسلامی حتی می تواند در صورت نیاز به غنی سازی بیش از 20 درصد هم بپردازد.
البته بهروز کمالوندی پیشتر در پاسخ به پرسش «تابناک» درباره اینکه باتوجه به فرصت باقی مانده عملا بعید به نظر می‌رسد اروپایی‌ها بخواهند به غیر از حرف‌های تکراری اقدام عملی را در قبال ایران انجام دهد و اینکه گزینه‌های ایران به جز افزایش سطح غنی سازی تا ۲۰ درصد برای گام دوم در کاهش سطح تعهدات برجامی مشخص شده و در این خصوص چه خواهید کرد، گفته بود: «ما همکاری‌های زیادی با اروپایی‌ها داریم؛ علاوه بر موضوعات هسته‌ای و برجام، در حوزه‌هایی مثل مبارزه با مواد مخدر و مهاجران و در حوزه‌های فنی گزینه‌های زیادی داریم که می‌توانیم آنها را انجام بدهیم. اگر آنها در گذشته، خیلی این موضوعات را جدی نمی‌گرفتند، الان این موضوع را بسیار جدی گرفته اند.»
سخنگوی سازمان انرژی اتمی در عین حال یادآور شده بود: «البته برخی رسانه‌های غربی برای راحت کردن خیال آنها (اروپایی ها) گزینه‌های غلطی در این خصوص می‌دهند. ولی ما در راستای انجام وظایف سازمان انرژی اتمی ده‌ها گزینه برای گام دوم کاهش سطح تعهدات در اختیار شورای عالی امنیت ملی قرار داده ایم و از حیث فنی توان بالایی در انجام گزینه‌های فنی پیشنهاد شده داریم.»
وی همچنین به دلایل منطقی ایران برای کاهش میزان تعهدات هسته‌ای برجامی اش اشاره کرده و توضیح داده است: «اگر قرار باشد ایران مزیتی در قبال انجام تعهدات نداشته باشد، دلیلی برای انجام تعهدات برجامی نداریم و این حق مسلم ماست که نسبت به کاهش سطح تعهدات مرحله به مرحله تصمیم بگیریم و در خصوص آن اقدام کنیم. گزینه‌های زیادی در این خصوص پیش بینی شده است.»
جمهوری اسلامی ایران مطابق با بندهای ۲۶، ۳۶ برجام گام اول کاهش تعهدات هسته‌ایش را از 18 اردیبهشت ماه برداشت و اگر جمهوری اسلامی تا دو روز دیگر شاهد اقدام عملی از سوی طرفین برجامی نباشد، به سراغ کاهش تعهدات هسته‌ای خود در گام دوم می‌رود و احتمالا دو یا سه مورد از تعهدات هسته‌ای خود در برجام را علاوه بر آغاز غنی سازی ۳.۶۷ درصد و تولید و انبار آب سنگین بیش از ۱۳۰ تن که در گام اول به سراغ آن رفت، محقق خواهد ساخت.
همانطور که بار‌ها مقامات کشورمان گفته اند، ایران علاوه بر مباحث هسته‌ای و تعهدات برجامی اش همکاری‌های زیادی با اروپایی‌ها در حوزه‌هایی مثل مبارزه با مواد مخدر و مهاجران و مسائلی از این دست دارد که عدم پایبندی اروپا به تعهداتش می‌تواند باعث شود ایران دیگر نتواند به این همکاری‌ها ادامه بدهد. اما از حیث مباحث فنی موضوعاتی نظیر نصب سانتریفیوژ‌های IR ۲ M. و IR ۴ در نطنز، فک پلمب از قرص‌های سوخت راکتور قبلی اراک و کنار گذاشتن تعهد برای بازطراحی راکتور آب سنگین اراک و عدم تعهد برای برگشت نکردن به راکتور قبلی می‌تواند در کنار رساندن سطح غنی سازی به ۲۰ درصد قرار بگیرد.
آنچنان که می توان از سخنان اخیر رئیس جمهور برداشت کرد، ایران از روز 16 تیرماه و پس از پایان مهلت شصت روزه طرف های برجام به سراغ دو گزینه قطعی خواهد رفت که اولین مورد ـ همانطور که رئیس شورای عالی امنیت ملی کشورمان در جلسه روز چهارشنبه هیأت دولت اشاره کرده ـ این است که ایران از ۱۶ تیر تعهد درخصوص میزان سطح غنی سازی را کنار می‌گذارد و آنر ا به هر مقدار که نیاز و ضرورت باشد، بالا خواهد برد. این گزینه قطعی و جدی است که ایران توان فنی آن را دارد و در راستای اختیاراتی که در برجام پیدا کرده است، می تواند از آن به عنوان یکی از قدم های کاهش تعهدات برجامی بهره بگیرد.
اما موضوع دوم و مهمی که روحانی روز چهارشنبه خطاب به طرف های ایران در برجام گفت، این بود که آنها باید بدانند که از ۱۶ تیر به بعد رآکتور اراک به شرایط سابق بازمی‌گردد؛ یعنی به شرایطی که به قول آنها گفته اند"خطرناک است و می‌تواند پولوتونیوم تولید کند" رئیس جمهور تنها در این فرصت کم، یک راه را برای اجتناب ایران از این گزینه عنوان کرده و گفته: «مگر آنکه شما در خصوص راکتور اراک به تمام تعهدات خود عمل کنید.»
اایران از حیث بازگرداندن راکتور اراک به شرایط قبل از برجام، امکانات لازم و شرایط فنی مورد نیاز را دارد، چون مطابق با توضیحات رئیس و سخنگوی سازمان انرژی اتمی کشورمان، ایران پیشتر لوله‌های مورد نیاز برای فعال کردن کالندریای راکتور هسته‌ای اراک را خریداری کرده و اگر طرف‌های برجام به تعهدات خود عمل نکنند، ایران با خارج کردن لوله‌هایی که درون آن سیمان ریخته شده و جایگزینی لوله‌های جدید خریداری شده، می‌تواند بار دیگر راکتور اراک را با شرایط قبل از برجام که طرف های غربی نسبت به توان تولید پولوتونیم این راکتور ابراز نگرانی کرده اند، دارد.
با این تعاریف و مطابق با آنچه می توان از سخنان رئیس جمهور و مقامات تصمیم گیر کشور در این زمینه برداشت کرد، ایران در آغاز گام دوم کاهش تعهدات هسته‌ای از 16 تیرماه پس از پس از عدم تعهد به تولید آب سنگین بیش از ۱۳۰ تن و نگهداری بیش ۳۰۰ کیلوگرم اورانیوم غنی سازی شده ۳.۶۷، به سمت غنی‌سازی حداقل ۲۰ درصدی و بنا به آنچه رئیس شورای عالی امنیت ملی گفته به هر مقدار که نیاز و ضرورت باشد و فعال کردن رآکتور سابق اراک خواهد رفت و شاید علاوه بر این دو گزینه، موضوعات دیگری نظیر نصب سانتریفیوژ‌های IR ۲ M. و IR ۴ در نطنز، فک پلمب از قرص‌های سوخت راکتور قبلی اراک را در برنامه داشته باشد. تا 16 تیر منتظر بمانید، در صورت عدم انجام اقدام عملی از سوی طرف های برجام، شاهد برداشتن گام دوم کاهش تعهدات هسته ایران خواهید بود.
